Jak publikować artykuły naukowe w dobrych czasopismach?

Dlaczego publikować artykuły naukowe

Z pewnością lepiej odnajdziesz się w pracy naukowej, wiedząc jak publikować artykuły naukowe, ponieważ liczba i jakość publikacji przekłada się bezpośrednio na rozwój kariery naukowej. Im więcej publikacji w prestiżowych czasopismach, tym większa jest szansa na otrzymanie awansu, grantów i stypendiów. Prawdopodobnie znasz slogan publish or perish mówiący, że publikacje, szczególnie artykuły oryginalne, są najważniejszą miarą pracy naukowej. Rzeczywiście, nieopublikowanie wyników badania jest równoznaczne z nieprowadzeniem go wcale. W tej sytuacji Twój wysiłek nie przyczyni się do rozwoju nauki, ani Twojej kariery. Projekt badawczy jest zatem nieskończony nawet po przeprowadzeniu badania, przeanalizowaniu danych i napisaniu manuskryptu. Tym bardziej, że opublikowanie artykułu w recenzowanym czasopiśmie jest trudne. Publikowana jest tylko jedna trzecia zgłaszanych manuskryptów, przy czym odsetek ten jest znacznie niższy w najlepszych czasopismach.

Gdzie publikować artykuły naukowe

Wszystkie czasopisma, w których warto publikować recenzują artykuły (peer review), prosząc o ocenę merytoryczną zewnętrznych ekspertów. Z pewnością nie warto publikować artykułów naukowych w nierecenzowanych czasopismach, nawet jeśli zaprasza nas do tego redakcja. Jednak sam fakt recenzowania nadsyłanych prac nie gwarantuje, że czasopismo jest wartościowe. Tak naprawdę liczą się jedynie czasopisma posiadające wskaźnik impact factor (IF), który jest miarą pozycji czasopisma. Im wyższy IF, tym czasopismo jest bardziej prestiżowe.

Publikowanie artykułów naukowych w czasopismach z IF pomaga w rozwoju kariery naukowej. Prawie połowa uniwersytetów w Ameryce Północnej bierze pod uwagę dorobek mierzony za pomocą wskaźnika IF, decydując o promocjach naukowych. W Polsce uczelnie i naukowcy mogą polegać na wskaźniku IF nawet w większym stopniu niż w krajach zachodnich. Z doświadczenia wiem, że polscy naukowcy zwracają dużą uwagę na IF, wybierając czasopisma, w których chcą publikować swoje artykuły. Pracując w Londynie, byłem natomiast zaskoczony, że koledzy nie byli w stanie powiedzieć, jaki IF ma wybrane przez nich czasopismo.

Ponadto w większości polskich uczelni przyznawanie doktoratów oraz habilitacji uzależnione jest od publikacji w czasopismach z IF. Jest to problematyczne szczególnie dla osób, które nie wiążą swojej przyszłości z karierą naukową, ale chcą jednak zdobyć stopień doktora (np. lekarze). Trudno im się dziwić, ponieważ opublikowanie pierwszego artykułu naukowego w czasopiśmie z IF jest trudne. W tej sytuacji doktorant powinien poprosić o pomoc promotora lub innego naukowca mającego doświadczenie publikacyjne. Jeśli jednak widzisz siebie w pracy naukowca, powinnaś poznać reguły rządzące publikowaniem artykułów naukowych w czasopismach z IF. W szczególności ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z tego, jak wygląda proces recenzji (peer review).

Recenzja koleżeńska – peer review

Proces recenzji koleżeńskiej (peer review) jest podstawową metodą kontroli jakości w środowisku naukowym. Dzięki recenzji czytelnicy czasopism naukowych mają do wyboru wartościowe artykuły. Artykuły wysyłane do redakcji oceniane są najpierw przez redaktora naukowego, a następnie przez zewnętrznych recenzentów, którzy są ekspertami w danej dziedzinie. Warto wiedzieć, że recenzenci nie otrzymują od redakcji żadnego wynagrodzenia, dlatego, odpowiadając na ich uwagi, powinniśmy wyrażać wdzięczność za ich pracę. Proces peer review to ważna część pracy naukowej, wywołująca sporo emocji u autorów, którzy są poddawani ocenie, przeważnie negatywnej. Jak wspomniałem wyżej, czasopisma odrzucają dwie trzecie zgłaszanych manuskryptów. Proces recenzji jest znaczącą częścią pracy naukowej również dlatego, że długo trwa – średnio około 3 miesiące. Recenzja koleżeńska jest bardzo ważnym sposobem doskonalenia warsztatu naukowego. Projektując kolejne badania, z pewnością zwrócimy uwagę na wytknięte w procesie recenzji niedoskonałości, które przyczyniły się do odrzucenia naszego artykułu.

Przed recenzją

Przed wysłaniem do czasopisma manuskrypt należy sformatować, zwracając uwagę między innymi na liczbę słów, styl cytowania i różne oświadczenia. Szczegółowe wytyczne formatowania znajdziesz na stronie internetowej każdego czasopisma. Po wysłaniu manuskrypt jest wstępnie oceniany przez redaktora naukowego, który bierze pod uwagę przede wszystkim oryginalność wyników i rzetelność badawczą. Redaktor może od razu odrzucić manuskrypt albo wysłać go do recenzji. Redaktorzy zwykle nie czytają całych manuskryptów, lecz podejmują decyzje na podstawie informacji podanych w liście przewodnim, streszczeniu, tabelach i rycinach. Dlatego przygotuj wszystkie te dokumenty z największą starannością, aby wywrzeć dobre wrażenie i przekonać redaktora o wartości badania. Gdy list przewodni lub streszczenie są nieporadne, redaktor najpewniej pomyśli to samo o badaniu i odrzuci manuskrypt bez recenzji. W końcu w kolejce czeka mnóstwo innych zgłoszeń. Dlatego też samo przyjęcie manuskryptu do recenzji można traktować jako mały sukces.

Odrzucenie artykułu

Po otrzymaniu recenzji redaktor może odrzucić manuskrypt albo rozważyć jego publikację po korektach sugerowanych przez recenzentów. Decyzja o odrzuceniu manuskryptu jest ostateczna i nie ma sensu się od niej odwoływać. W tej sytuacji manuskrypt należy poprawić według uwag recenzentów i spróbować w innej redakcji. Z reguły wybiera się wówczas mniej prestiżowe czasopismo o wyższym odsetku akceptacji. Natomiast jeśli jesteś przekonany, że Twoje badanie jest bardzo dobre, możesz spróbować nawet w lepszym czasopiśmie, licząc na bardziej przychylnych recenzentów. Nie traktuj odrzucenia manuskryptu jako osobistej porażki, ponieważ jest to normalna część pracy naukowej (dwie trzecie wszystkich zgłoszeń).

Najczęstsze przyczyny odrzucenia artykułu naukowego to:

• Niedostatecznie liczna grupa badana
• Brak grupy kontrolnej
• Niewłaściwe metody statystyczne
• Brak oryginalnego wkładu w daną dziedzinę
• Zła organizacja logiczna manuskryptu
• Błędy językowe w artykule
• Nieporadny list przewodni

Odpowiedź na recenzje i publikacja poprawionego artykułu naukowego

Nieodrzucenie manuskryptu po recenzji nie oznacza jego publikacji. Recenzenci w zasadzie zawsze mają uwagi i wymagają poprawienia manuskryptu (revision): 

• Minor revision: drobne korekty takie jak uzupełnienie piśmiennictwa, przeredagowanie tekstu, czy dodanie ograniczeń badania. Szansa na publikację jest duża. 
• Major revision: zasadnicze korekty takie jak zmiana schematu analiz, inny dobór uczestników, wykonanie dodatkowych eksperymentów. Publikacja jest możliwa, o ile da się wprowadzić zmiany wymagane przez recenzentów. Nie zawsze jest to jednak wykonalne (np. pomiar dodatkowej zmiennej, dodanie grupy kontrolnej). 

Odpowiadając na uwagi recenzentów należy przygotować list (response letter), w którym ustosunkujemy się kolejno do uwag (point by point). Odpowiedzi napisz uprzejmie, nawet jeśli nie zgadzasz się z uwagami lub wręcz uważasz, że nie mają sensu. Prawdziwy przykład takiej uwagi: pacjenci byli leczeni, więc nie można powiedzieć jaki jest naturalny przebieg choroby. Z reguły zgadzamy się z większością uwag recenzentów – w szczególności nie warto kruszyć kopii o drobne kwestie. Co ważne, nie wystarczy zgodzić się z uwagami w liście, lecz należy też odpowiednio poprawić manuskrypt, zaznaczając wprowadzone zmiany. Jeśli natomiast nie zgadzasz się z recenzentem, uzasadnij, dlaczego sugerowana zmiana Twoim zdaniem nie jest potrzebna. Po otrzymaniu listu z odpowiedziami i poprawionego manuskryptu redaktor najczęściej podejmuje ostateczną decyzję o publikacji, choć czasami może poprosić o dodatkowe korekty, jeśli recenzenci nie są do końca zadowoleni z wyjaśnień.

Jak zwiększyć szansę na publikację artykułu naukowego

Poniżej umieszczam kilka rad, które pomogą opublikować artykuł naukowy w recenzowanym czasopiśmie:

• Dobrze zaprojektuj swoje badanie, ponieważ redaktorzy i recenzenci zwracają uwagę przede wszystkim na metodologię
• Przedstaw wyniki eksperymentów w przystępny sposób. Pomaga w tym skupienie się na głównym przekazie badania i przygotowanie czytelnych rycin. Przeczytaj ten artykuł, aby poznać praktyczne rady dotyczące schludnej prezentacji wyników analiz statystycznych.
• Napisz przejrzysty manuskrypt. Z pewnością artykuły, które dobrze się czyta mają większe szanse na publikację niż te, przez które trudno przebrnąć. W tym tekście opisujemy, jak najsprawniej napisać oryginalny artykuł naukowy. Dajemy również porady językowe, które pomogą zwiększyć czytelność Twojego manuskryptu.
• Publikuj w renomowanym zespole. Praca z dobrymi naukowcami pomoże nie tylko przeprowadzić solidne badania, ale również ułatwi publikację dzięki rozpoznawalnym nazwiskom.
• Publikuj w mniej prestiżowych, krajowych czasopismach. Z pewnością łatwiej opublikować pracę w Kardiologii Polskiej niż w Circulation.
• Wybieraj czasopisma open-accesss. Jest tajemnicą poliszynela, że czasopisma, które pobierają opłaty za opublikowanie artykułu rzadziej odrzucają zgłoszenia. Na przykład wybierają liberalnych recenzentów i dają możliwość poprawy manuskryptu w kilku rundach. Musisz jednak być przygotowana, abt zapłacić dwie średnie krajowe.

Podsumowanie

Publikowanie artykułów naukowych w recenzowanych czasopismach wymaga nie tylko przeprowadzenia dobrych badań, ale również wiedzy o tym, jak obchodzić się z recenzjami. Dzięki uwagom recenzentów, którzy są ekspertami w swojej dziedzinie, publikowane artykuły naukowe i sama nauka są lepszej jakości. Jednak proces peer review często frustruje: może zająć miesiące i zakończyć się odrzuceniem artykułu. Nierzadko badacze wysyłają manuskrypt do wielu czasopism, zanim uda się go opublikować. Choć nie jest łatwo przejść przez proces peer review, da się to zrobić, a radość i satysfakcja z opublikowania artykułu motywuje do dalszej pracy.